Economist Nguồn: Rising power, anxious state http://www.economist.com/node/18829149?story_id=18829149
Chưa đầy một thập niên nữa Trung Quốc có thể trở thành nền kinh tế lớn nhất thế giới. Nhưng thành tựu kinh tế kéo dài của nước này đang bị đe dọa bởi sự trỗi dậy trở lại của nhà nước và sự phản kháng nhu cầu cải cách thêm nữa, theo James Miles.
Vào đỉnh cao của triều Thanh, khoảng những năm 1700, Trung Quốc được hưởng một thời đại hoàng kim. Các bộ tộc kém văn minh đều khiếp sợ triều đình còn đám người ngoại quốc tham lam vẫn chưa xuất hiện trước cửa. Người Trung Hoa gọi đó là thời “thịnh thế” (shengshi), thời thái bình thịnh vượng. Giờ đây một số người Hoa theo chủ nghĩa dân tộc nói rằng, nhờ đảng Cộng sản Trung Quốc và tài kinh bang tế thế của đảng, một thời “thịnh thế” khác đã đến.
Năm ngoái, Trung Quốc đã trờ thành nhà sản xuất công nghiệp hàng đầu thế giới, thay thế Mỹ ở cái vị trí mà Mỹ đã chiếm giữ hơn một trăm năm qua. Trong chưa đầy một thập kỷ nữa, Trung Quốc có thể trở thành nền kinh tế lớn nhất thế giới. Một lần nữa, người ngoại quốc lại há hốc mồm kinh ngạc.
Sự hồi phục nhanh chóng của Trung Quốc từ cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu và tình trạng bất ổn kéo dài của phương Tây đã tạo ra một hiệu ứng tâm lý sâu sắc ở nhiều người Trung Quốc. Cảm xúc của họ dao động từ niềm tự hào cho đến tâm trạng sung sướng trên sự đau khổ của kẻ khác thấm đẫm trong những lời hùng biện chính thức. Các nhà ngoại giao xứ này đối xử với các đồng sự phương Tây với chút bề trên. Tháng Ba năm ngoái, thủ tướng Ôn Gia Bảo gáy (crow) rằng, sự vĩ đại của chủ nghĩa xã hội là ở chỗ, nó cho phép Trung Quốc “đưa ra những quyết định hiệu quả, tổ chức một cách hiệu quả, và tập trung mọi nguồn lực để thực hiện những nhiệm vụ lớn lao”. Trong con mắt của nhiều người Trung Quốc và cả một số người nước ngoài, chủ nghĩa chuyên chế đã có được tính chính đáng mới.
Một cuộc trình diễn hoành tráng những tên lửa, xe tăng và duyệt binh ở trung tâm thủ đô Bắc Kinh tháng 10-2009 – cuộc duyệt binh đầu tiên ở thủ đô trong gần một thập niên – được báo chí chính thống miêu tả là “nghi lễ vĩ đại của thời thịnh thế”. Nhân kỷ niệm 60 năm ngày đảng Cộng sản lên nắm quyền, một nhóm các tướng lĩnh và quan chức cao cấp đã mời 60 họa sĩ cùng vẽ một bức tranh dài 120 mét có nhan đề “Bức tranh về thời thịnh thế hài hòa Trung Quốc” – miêu tả những đường chân trời giăng giăng cao ốc ở các thành phố lớn của nước này, xen giữa những ngọn núi, những dòng sông và mây trắng – từng được các họa sĩ vẽ tranh thủy mặc ngày xưa ưa thích. Cũng có những cảnh người dân tộc thiểu số nhảy múa vui vẻ trên quảng trường Thiên An Môn, một tên lửa rời bệ phóng, một cánh đồng điện gió, cả một hòn đảo Đài Loan ẩn hiện trong sương mù. Trong vài năm qua, thời thịnh thế đã kéo hòn đảo ngoan cố này lại gần với đại lục hơn, thông qua những chuyến bay xuyên eo biển và một hiệp định tự do thương mại.
Đối với các quan sát viên ở phương Tây bất an, cán cân quyền lực toàn cầu đang chuyển dịch một cách vững chắc về phía Trung Quốc; hàng loạt sách báo bày tỏ nỗi lo lắng của phương Tây trước sự trỗi dậy này. Các nhà xuất bản Trung Quốc cũng kiếm được tiền: các hiệu sách đầy những cuốn sách viết về “Mô hình Trung Quốc” và sự thất bại của kinh tế học tự do. Tháng Mười năm ngoái, Viện hàn lâm khoa học xã hội Trung Quốc đưa ra một báo cáo có vẻ khiêm tốn: xếp Trung Quốc vào vị trí 17 thế giới về “năng lực cạnh tranh quốc gia”, nhưng chỉ ra rằng nước này đã vọt lên từ vị trí thứ 73 năm 1990, bỏ xa Ấn Độ ở vị trí 42. Mục tiêu của Trung Quốc, theo báo cáo, là sẽ lọt vào danh sách 5 nước hàng đầu về “năng lực cạnh tranh quốc gia” vào năm 2020 và lên hạng nhì sau Hoa Kỳ vào năm 2050. Các trường đại học nước này sản xuất ra những đoàn cử nhân đông đảo nhưng dường như vẫn chưa đủ để đưa Trung Quốc gia nhập vào hàng ngũ những quốc gia tiên tiến.
**
Tuy nhiên, dù vỗ ngực tự hào, các nhà lãnh đạo Trung Quốc vẫn tỏ ra thận trọng hơn nhiều so với cấp dưới và ngành xuất bản do nhà nước kiểm soát. Họ tránh dùng thuật ngữ “Mô hình Trung Quốc” và không công khai nói về thời thịnh thế cho dù họ vẫn bật đèn xanh cho báo chí nói tới những điều đó.
Thực vậy, giờ đây các nhà lãnh đạo Trung Quốc lo lắng nhiều hơn bất kỳ thời điểm nào trong hơn một thập kỷ qua. Họ đã tăng chi tiêu rất nhiều cho hoạt động an ninh nội địa và năm nay, lần đầu tiên ngân sách dành cho hoạt động an ninh nội địa đã vượt qua ngân sách dành cho quốc phòng. Chính phủ Trung Quốc cũng đã phục hồi một hệ thống có từ thời Mao Trạch Đông, theo đó các tình nguyện viên dân sự có nhiệm vụ giám sát hàng xóm của mình. Trong vài tháng qua, công an Trung Quốc đã thực hiện một cuộc tấn công toàn diện vào xã hội dân sự, bắt giam hàng chục luật sư, nhà hoạt động phi chính phủ, những người viết blog, thậm chí các nghệ sĩ. Các cuộc cách mạng ở thế giới Ả-rập đã làm giới lãnh đạo Trung Quốc lo sợ. Từ góc độ này, hệ thống Trung Quốc có vẻ dễ bị tổn thương.
Các nhà lãnh đạo Trung Quốc có nhiều lý do để lo ngại. Vào cuối năm tới, có thể vào tháng Mười, đảng Cộng sản Trung Quốc sẽ tiến hành đại hội lần thứ 18. Đại hội này, cùng với hội nghị Ban chấp hành trung ương đảng được tổ chức ngay sau đó và kỳ họp quốc hội vào tháng 3-2013, sẽ phê chuẩn một sự thay đổi trong lãnh đạo Trung Quốc – sự thay đổi lớn nhất trong vòng một thập niên. Chủ tịch Hồ Cẩm Đào và thủ tướng Ôn Gia Bảo sẽ bước xuống khỏi đỉnh cao quyền lực ở Trung Quốc: bộ Chính trị gồm 9 thành viên. Một thế hệ trẻ hơn sẽ lên thay. Sự thay đổi lãnh đạo ở quy mô như thế luôn làm các quan chức lo lắng. Mặc dù cuộc chuyển giao quyền lực gần đây nhất, năm 2002, đã diễn ra suôn sẻ, nhưng trước đó những cuộc chuyển giao tương tự đã kích hoạt những biến cố trọng đại: đảo chính năm 1976, những cuộc đấu tranh chính trị hỗn loạn những năm 1986-1989 và bất ổn lan rộng năm 1989. Cuộc chuyển giao mới nhất diễn ra suôn sẻ không có nghĩa lầ lần chuyển giao này cũng suôn sẻ như vậy.
Lớp lãnh đạo mới sẽ không có được sự thỏa mái như lớp sắp ra đi trong việc điều hành nền kinh tế có mức tăng trưởng bình quân hơn 10%/năm kể từ năm 2002, bất chấp thảm họa khủng hoảng tài chính toàn cầu. Lợi thế về dân số học của Trung Quốc – cụ thể là nguồn cung cấp lao động dồi dào từ các vùng nông thôn – cũng đã bắt đầu phai nhạt. Trong vài năm nữa, dân số ở độ tuổi lao động sẽ lên tới đỉnh. Không có những sự thay đổi chính sách lớn lao và đầy rủi ro về chính trị, Trung Quốc sẽ ngày càng khó khăn trong việc duy trì tốc độ đô thị hóa cao – từng là một trong những động lực chính của tăng trưởng kinh tế. Nhìn tới thập niên 2020, nhiều nhà kinh tế học Trung Quốc lo ngại trước khả năng nước này sẽ rơi vào “bẫy thu nhập trung bình”: đánh mất sức cạnh tranh trong các ngành công nghiệp thâm dụng lao động mà không có được những nguồn lực mới cho tăng trưởng từ sự canh tân công nghệ.
Các nhà lãnh đạo Trung Quốc cũng thấy khó khăn chồng chất trong việc tái cân bằng nền kinh tế, để cho sự tăng trưởng được dẫn dắt bởi tiêu dùng hơn là bởi xuất khẩu và đầu tư. Những nỗ lực của họ bị cản trở bởi ảnh hưởng ngày càng tăng của các tập đoàn doanh nghiệp nhà nước. Trong một thập niên qua, những doanh nghiệp nhà nước này đã trỗi dậy từ đống tro tàn sau khi hàng chục ngàn doanh nghiệp nhà nước bị giải thể trong thập niên 1990. Giờ đây, doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc đã giảm rất nhiều về số lượng nhưng ảnh hưởng chính trị và kinh tế lại lớn lên nhiều và ngày càng tăng.
Các ngân hàng chẳng hạn, hầu như vẫn hoàn toàn nằm trong tay nhà nước. Việc cho vay hào phóng tới các thành phần khác trong mạng lưới kinh tế nhà nước để duy trì tăng trưởng sau khủng hoảng tài chính, sẽ làm hồi sinh vấn đề nợ xấu mà Trung Quốc ngỡ đã xóa bỏ nhiều năm trước. Nhiều con cháu của các nhà cách mạng đã dẫn dắt đảng Cộng sản lên nắm chính quyền năm 1949 – những người có khả năng giành thắng lợi lớn trong cuộc tái sắp xếp vào năm tới – cũng có mối quan hệ mật thiết với các tập đoàn doanh nghiệp nhà nước.
Trung Quốc có thể sẽ làm thất vọng những người tin rằng, việc chấp nhận toàn cầu hóa sẽ dẫn tới tự do chính trị rộng rãi hơn trong vài năm sắp tới. James Mann, một nhà báo Hoa Kỳ, đã cảnh báo điều này trong cuốn sách xuất bản năm 2007, “Ảo tưởng Trung Quốc: Tại sao Chủ nghĩa Tư bản sẽ không mang Dân chủ tới Trung Quốc”, trong đó ông dự báo rằng, sau một phần tư thế kỷ kể từ hôm nay, “hệ thống đàn áp tân tiến và được doanh nghiệp hậu thuẫn hiện hành ở Trung Quốc rất có khả năng sẽ trở nên vững chắc và ổn định hơn nữa”. Rất nhiều chuyện có thể xảy ra trong vòng 25 năm, nhưng danh sách những người xếp hàng chờ lên lãnh đạo trong năm tới không đem lại lý do để lạc quan.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét